„Akceptacja dziecka oznacza przyjęcie go takim, jakie ono jest, z jego cechami fizyczny­mi, usposobieniem, z jego umysłowymi możli­wościami i łatwością osiągnięć w jednych dziedzinach a ograniczeniami i trudnościami w innych. Objawami akceptacji jest nieukry­wanie uczuć wobec dziecka, rozumienie go, poznawanie jego potrzeb i zaspokajanie ich”. Jest to zatem przede wszystkim po­traktowanie dziecka jako człowieka, którego wartość tkwi w nim samym, ze wszystkimi kon­sekwencjami, jakie z tego wynikają. Miłość i akceptacja winny odznaczać się stałością i konsekwencją. Dziecko winno mieć prze­świadczenie, że rodzice są jego przyjaciółmi, dobrze mu życzą. Jeżeli obojętność lub nie­chęć rodziców pozbawia dziecko tego prze­świadczenia, zachwiana zostaje jego równo­waga psychiczna, rodzi się agresywność bądź przygnębienie i nieśmiałość. Dziecko czuje się nieszczęśliwe, niepotrzebne, zatraca umiejęt­ność koncentracji uwagi i woli.

Akceptacja nie oznacza miłości bezwzględ­nej i zaślepionej. Gdy dziecko źle się zacho­wało, winno spotkać się z chłodniejszą, ale nie wrogą postawą rodziców. Braki czy wa­dy dziecka nie przeszkadzają, by je akcepto­wać i pomagać mu w ich korygowaniu. Dzie­ci darzone zaufaniem, miłością i serdecznoś­cią odwzajemniają się rodzicom tymi samymi uczuciami.

Akceptacja dziecka powinna być powiąza­na z przemyślanymi i konsekwentnymi wyma­ganiami. Brak wymagań sprawia, że dziecko nie uczy się kontrolowania swoich reakcji i osiągania różnych celów za pomocą sposo­bów społecznie aprobowanych. Wymagania stanowią dla dziecka miarę miłości rodziciel­skiej. Jeżeli rodzice nie stawiają dzieciom wymagań, to nie wychowują ich. Pamiętać należy o zróżnicowaniu i zindywidualizowaniu wymagań, tak aby były one dostosowane do wieku, płci dziecka, jego słabych i silnych stron.

W dobrze współżyjącej rodzinie rodzice cie­szą się u swych dzieci autorytetem. Często zda­rza się, że rodzice starają się zapewnić sobie autorytet przymusem, czego wynikiem jest autorytet pozorny, zewnętrzny, fałszywy.

Antoni Makarenko, który wiele uwagi po­święcił zagadnieniom wychowania w rodzinie, przestrzega przed fałszywym autorytetem. Ro­dzice, którzy ciągle krzyczą na dziecko, stosują przemoc, kary fizyczne, zyskują jedynie posłu­szeństwo, wymuszone zakazami i nakazami, lecz nie zdobywają autorytetu. Dzieci zastra­szone uczą się kłamstwa.

Są rodzice, którzy sądzą, że utrzymywanie dystansu między nimi a dziećmi pozwoli im zyskać autorytet. Inni budują swój autorytet na samochwalstwie, pysznią się swoim stano­wiskiem, zasługami itp. Dzieci uczą się wtedy od rodziców zarozumialstwa i egoizmu.

Często rodzice starają się uchodzić w oczach dzieci za ludzi nieomylnych. Ustawicz­nie moralizują, pouczają, wygłaszają długie „przemówienia”, nie orientując się, że nie daje to żadnych rezultatów, a często wywo­łuje skutek odwrotny od zamierzonego.

Pewna grupa rodziców zwraca się do dzieci najczęściej tonem oschłym, nie znoszącym sprzeciwu. W takiej atmosferze biurokratycz­nego pedantyzmu ginie wszelka serdeczność, jaka powinna panować między rodzicami a dziećmi.

Zdarza się również, że rodzice „kupują” so­bie po prostu autorytet przez obdarzanie dziecka podarunkami, składanie obietnic i unikanie za wszelką cenę konfliktów.

Scharakteryzowane pokrótce sposoby zdoby­wania autorytetu uważamy za niewłaściwe.

Aby być dla dziecka autorytetem, musimy mieć odpowiednie walory osobiste, a przede wszystkim walory moralne, jak: uczciwość, po­czucie odpowiedzialności, odwaga moralna, obowiązkowość, sprawiedliwość oraz zaanga­żowanie społeczne. Nie bez znaczenia dla zdobycia autorytetu u dzieci jest szeroka wie­dza i życiowe doświadczenie, takt i delikat­ność, serdeczność i życzliwość oraz gotowość do udzielenia dziecku pomocy.

We współżyciu rodzinnym dziecko przejmu­je od rodziców wzory zachowań, poglądy, upo­dobania i nawyki. Niesprawiedliwość rodzi­ców względem dziecka budzi powątpiewanie w ich miłość i życzliwość. A gdy dziecko jest w dodatku świadkiem kłótni w domu, wzajem­nego oszukiwania się rodziców, rozbieżności między tym, co mówią, a tym, co robią – na­stępuje zachwianie się ich autorytetu.

Zatem autorytet rodziców sprowadza się przede wszystkim do ich moralnego stylu ży­cia, ich postaw i zachowania się w domu.

Rzeczą niebywałej wagi jest istnienie zgod­ności myślenia i mówienia z postępowaniem rodziców. Jeśli w domu mówi się źle o naj­bliższych, a w ich obecności schlebia się im, trudno wymagać od dzieci, by postępowały inaczej. Prawość w postępowaniu rodziców stanowi najgłębszy sens wychowania w rodzi­nie.

Znane nam są sprzeczki, a nawet bójki mię­dzy rodzeństwem, ale znana jest również w tym samym rodzeństwie solidarność w postę­powaniu i uczucia przyjacielskie. Rodzice są wprawdzie zaniepokojeni takimi sporami, ale jeśli nie rodzą one u dziecka trwałych urazów, są nieszkodliwe.

Niepokojący jest fakt, gdy spory mają cha­rakter rywalizacji o uczucia rodziców, zwłasz­cza w przypadku faworyzowania jednego z dzieci. Wówczas u dziecka „gorszego” mogą występować reakcje negatywne, przejawiające się na przykład w postaci agresji wobec ro­dzeństwa i rodziców, nienawiści, kłamstwa itp. Liczne zaburzenia w zachowaniu powstają w wyniku niejednakowego traktowania dzieci przez rodziców. Faworyzowanie któregoś z nich stanowi przyczynę konfliktów wśród rodzeń­stwa. Dziecko traktowane gorzej przeżywa uczucia zazdrości i zawiści w stosunku do wy­różnianego brata czy siostry, pragnie zwrócić na siebie uwagę agresywnością lub kłam­stwem. Dzieci wykazujące zaburzenia w zacho­waniu są na ogół uważane w rodzinie za „gor­sze”. Matki często nagradzają dzieci grzeczne większą porcją słodyczy, częściej je do siebie przytulają, głaszczą, uśmiechają się do nich, zapominając o tym, że i to niegrzeczne byłoby lepsze, gdyby matka okazywała mu więcej uczucia i zrozumienia, i traktowała je tak sa­mo jak jego brata czy siostrę.

Niejednokrotnie słyszymy: „Basia da się le­piej lubić niż Marysia”. Lub: „Staś jest taki miły, że nawet gdy coś nabroi, nie można się na niego gniewać”.

Prawdą oczywistą jest, że każde dziecko jest inne, ale prawdą być musi również to, że każde z nich musi być darzone mądrą miłoś­cią rodzicielską, która pozwoli odkryć w dziec­ku pozytywne cechy, wskazujące na jego war­tość. Dlatego też wybryki Stasia nie mogą być przez rodziców tolerowane, gdy za podobne zachowa nie jego brat jest ganiony. Przyzwy­czajamy wtedy dziecko do górowania nad ro­dzeństwem, co najczęściej rozwija samolubstwo, zarozumiałość i stępia współczucie dla swego najbliższego otoczenia.

Żeby uzdrowić stosunki między dziećmi w rodzinie, należy przede wszystkim wyzbyć się nawyków utrwalonych w codziennym postępo­waniu z dziećmi, nabytych reakcji i sposobów wyrażania swoich uczuć.

Wychowanie w atmosferze wzajemnego sza­cunku i równości między dziećmi sprawia, że dziecko czuje się bezpieczne i wtedy oddzia­łuje na nie autorytet rodziców.

Współżycie między rodzicami określa ich sto­sunek do dzieci. Serdeczny stosunek przejawia się w zaspokajaniu przez rodziców potrzeb uczuciowych: życzliwości, szacunku, uznania i bezpieczeństwa. Rodzice mobilizują dziecko do lepszej pracy, dbają o nie, mają z nim dobry kontakt.

Nie odosobniony jest obojętny stosunek ro­dziców do dzieci. Mają oni z dzieckiem rzadkie kontakty, nacechowane chłodem i oziębłością. Dzieci nie są obiektem ich zainteresowań, ży­ją jakby na marginesie ich życia. O konsek­wencjach, wynikających z rodzaju stosunku uczuciowego do dziecka, Czytelnik dowie się z rozdziału o postawach rodzicielskich.

Przyczynami obojętnego stosunku rodziców do dziecka są najczęściej: niezadowolenie z jego cech psychicznych, bezsilność wobec trudności wychowawczych i brak sposobu na ich zwalczanie. Typowym przykładem tej grupy rodziców jest rodzina piętnastoletniego Maria­na, ucznia klasy ósmej, który od pierwszych lat życia wychowywany był przez zmieniające się gosposie. Matka wyraźnie nie lubiła zajmować się dzieckiem, gdyż „denerwowało ją”. Oboje rodzice — pochłonięci pracą zawodową i uro­zmaiconym życiem towarzyskim – zaspokajali i zaspakajają nadal potrzeby materialne dziecka. Marian ma mnóstwo zabawek z wczes­nego dzieciństwa oraz radio, adapter, magne­tofon, aparat fotograficzny itp. Od rodziców otrzymuje dość wysokie sumy pieniędzy, za które kupuje książki albo słodycze dla siebie i młodszych kolegów. Jest smutny, zamknięty w sobie, w szkole ma trudności w nauce, czym jeszcze bardziej zraża do siebie rodziców. Ro­dzice nie interesują się, co robi po lekcjach, z kim przebywa, jakie ma troski i kłopoty. Nie szczędzą przy tym surowych kar, upokorzeń i okazywania chłopcu jawnej niechęci. Dziec­ko czuje się zagrożone, wyrasta w poczuciu izolacji i zbędności.

Innym przykładem obrazującym niechęć do dziecka jest historia życia Romana.

Roman, uczeń klasy ósmej, jest pierwszym dzieckiem w rodzinie. Rodzice mają średnie wykształcenie. Warunki materialne dobre, mie­szkaniowe bardzo dobre. Poród prawidłowy. Dziecko urodziło się zdrowe. Od urodzenia bardzo ruchliwe. Matka mówi o -nim, że był i jest nieznośny. Na zakazy reagował płaczem, rzucał się na podłogę. Wychowaniem dziecka zajmowała się babcia. W rozmowie z matką wyczuwa się niechętny, a nawet wrogi stosu- lek do dziecka. Matka nie widzi żadnych pozy­tywnych stron w osobowości syna. Określa go jako „idealną konstrukcję zła”. Roman jest dzieckiem nadpobudliwym, śpi niespokojnie, w nocy krzyczy, wstaje, niejednokrotnie moczy się. Wykazuje niechęć do nauki, często się zwalnia z lekcji. Bardzo chętnie przebywa poza domem. Nie ma żadnych obowiązków. Wobec rodziców jest niegrzeczny. Bardzo grzeczny i uczynny jest wobec osób obcych. Matka jest zadowolona, gdy chłopiec przebywa u babci. „Jak jego nie ma, jest spokój w domu”. Ojciec wykazuje obojętność wobec syna. Kontakt z nim ograniczony jest do minimum. Matka chce oddać syna na naukę do szkoły z internatem. Rodzice nie lubią Romana, stale go krytykują, kierują nim przez nakazy, surowe kary. Taki stosunek rodziców wywołuje u dziecka agresję, nieposłuszeństwo, kłamstwo itp.

W rodzinach, w których źle układa się współ­życie, brak jest kontaktu psychicznego pomię­dzy domownikami, brak warunków umożliwia­jących wzajemne zrozumienie się, a to z kolei sprawia, że oddziaływanie wychowawcze na dziecko jest słabe. Dlatego nawet codzienne obcowanie z dzieckiem może pozostawać bez żadnego wpływu wychowawczego ojca czy matki. Wtedy zazwyczaj wkraczają inne czyn­niki, jak koledzy czy ulica, i kierują dzieckiem.

Toteż tym bardziej nie pojawia się wymiana myśli, dzielenie się z rodzicami swymi radościa­mi czy troskami. Dziecko zamyka się w sobie. Następuje zjawisko nazywane ucieczką psy­chiczną. Przeżycia związane z wydarzeniami w rodzinie są dla dziecka niekiedy tak przykre i ciężkie, że – jako jedyny możliwy sposób ich uniknięcia — pojawia się chęć ucieczki z domu.

Im bardziej rodzice oddaleni są od siebie ze względu na brak wzajemnych uczuć, tym trud­niejsza jest sytuacja dzieci. Oczekiwania oboj­ga rodziców koncentrują się wówczas na dzie­cku, które w pojęciu każdego z nich powinno zrekompensować niedobory emocjonalne, po­wstałe w ich związku. Układ taki sprawia, że dziecko jest „przeciągane” na jedną lub na drugą stronę. A ono — potrzebując miłości obojga rodziców — nie jest często w stanie do­konać wyboru jednego z nich, co z kolei na­raża je na odrzucenie albo przez matkę, albo przez ojca. Dziecko jest zupełnie zdezoriento­wane. Chce być bezpieczne i kochane przez matkę i ojca, lecz wybierając ojca, traci uczu­cia matki i odwrotnie. W rozgrywkach rodziców dziecko czuje się niekochane i niepotrzebne.